İshal
İshal (Diyare) Nedir?
İshal, gün içinde genellikle normalden daha sık sayıda, gevşek ve sulu dışkının çıkarıldığı bağırsak hareketleridir. İshal kısa ömürlüdür. Genellikle birkaç gün devam eder ve herhangi bir tedaviye ihtiyaç duymadan kaybolur. İshal akut yani geçici veya kronik yani uzun süreli ya da kalıcı olabilir.
Akut ishal, bu durumun bir ila iki gün devam etmesiyle ortaya çıkar. Viral veya bakteriyel bir enfeksiyonun sonucu olarak ya da gıda zehirlenmesinden kaynaklanabilir. Gelişmekte olan veya üçüncü dünya ülkelerine yapılan ziyaret ve tatillerde bu ülkelerde karşılaşılan bakteri ve parazitler turist ishali adı verilen bir başka akut ishal türüne neden olabilir.
Kronik ishal ise en az 4 hafta boyunca devam eden ishali ifade eder. Genellikle altında bağırsak hastalığı veya bozukluğu gibi bir tıbbi neden bulunur. Bunlara örnek olarak çölyak hastalığı, Crohn hastalığı, irritabl bağırsak sendromu, sürekli enfeksiyon ya da inflamatuar bağırsak hastalığı gibi daha ciddi bir rahatsızlıklar verilebilir.
İshal Neden Olur?
Bir takım farklı hastalıklar ve tıbbi durumlar ishale neden olabilir. Bunlar arasında ilk olarak virüslerden kaynaklanan ishal gelir. İshale neden olabilecek virüsler arasında Norwalk virüsü, sitomegalovirüs ve viral hepatit bulunur. Bunlara ek olarak rotavirüs, çocuklukta akut ishalin yaygın bir nedenidir.
Bakteriler ve parazitler ise ishalin en yaygın nedenleri arasındadır. Bozulmuş, kirlenmiş, üzerlerine bakteri veya parazit bulaşmış besin veya su, bakteri ve parazitlerin insan vücuduna doğrudan girmesine neden olabilir. Clostridium difficile ise ishale neden olan ve aynı zamanda daha da ciddi enfeksiyonlara yol açabilecek bir başka bakteri türüdür. Bir antibiyotik tedavisinden sonra veya hastanede yatış sırasında ortaya çıkabilir.
Aralarında antibiyotiklerin de bulunduğu bir çok ilaç türü yan etki olarak ishale neden olabilir. Antibiyotikler, insan bağırsaklarındaki beslenmeye yardımcı olan iyi bakteriler ile kötü bakteriler arasında ayrım yapmadan hepsini yok ederek sindirim sisteminin doğal dengesini bozabilir. İshale neden olan diğer ilaçlar arasında kanser ilaçları ve magnezyumlu antasitler bulunur.
Laktoz intoleransı ishale neden olur. Laktoz, süt ve diğer süt ürünlerinde bulunan bir şeker türüdür. Bazı bireyler laktozu sindirmekte zorlanabilirler ve süt ürünlerini tükettikten sonra ishal olabilirler. Laktoz intoleransı yaşla birlikte artabilir çünkü çocukluktan sonra laktozu sindirmeye yardımcı olan enzim seviyeleri doğal olarak düşmeye başlar.
Fruktozu sindirmekte zorlanan bireylerde de ishal görülebilir. Fruktoz, meyve ve balda doğal olarak bulunan bir şeker türüdür. Belirli içeceklere tatlandırıcı olarak eklenir.
Sorbitol ve mannitol gibi sakız ve benzeri diğer şekersiz ürünlerde bulunan yapay tatlandırıcılar bazı vakalarda sağlıklı bireylerde ishale neden olabilir.
Karın veya safra kesesi çıkarma ameliyatları sonrasında bazı vakalarda ishal görülebilir.
Crohn hastalığı, ülseratif kolit, çölyak hastalığı, mikroskopik kolit ve irritabl bağırsak sendromu gibi bir dizi başka sindirim bozukluklarından dolayı da bireylerde kronik ishal görülebilir.
İshal Nasıl Önlenir?
Virüslerden kaynaklanan viral ishali önlemek için ellerin mutlaka sabunla yıkanması gereklidir. Yeterli ve doğru şekilde temiz kalabilmek için sık sık el yıkanmalıdır. Yiyecek hazırlamadan önce ve sonra eller yıkanmalıdır. Pişmemiş etlere dokunduktan, tuvaleti kullandıktan, çocuk bezlerini değiştirirken, hapşırdıktan, öksürdükten ve burnu sildikten sonra eller yıkanmalıdır.
Eller en az 20 saniye boyunca sabunla yıkanmalıdır. Bu 20 saniye süresince eller sabunla ovulmaya devam edilmelidir. Eğer el yıkamak mümkün değilse en az %60 alkol içeren alkol bazlı el temizleyici ve dezenfektanları kullanılmalıdır. El dezenfektanı el losyonu gibi uygulanmalı, her iki elinde ön ve arka kısımlarına sürülmelidir.
Çocuklarda viral ishalin en yaygın nedeni olan rotavirüse karşı geliştirilmiş aşılar ile korunmak mümkündür.
Genellikle çevresel sağlık önlemlerinin ve besin temizliğinin yetersiz olduğu ülkelere seyahat eden insanları etkileyen yolcu ishalini önlemek için bireyler ne yediklerine dikkat etmelidir. İyi pişmiş ve sıcak besinler tercih edilmelidir. Bireyin kendisinin soymadığı çiğ meyve ve sebzelerden kaçınılmalıdır. Çiğ veya az pişmiş et ve süt ürünlerinden kaçınılmalıdır. Orijinal kabında servis edilen şişe su, soda, meyve suyu ve fermente içecekler tercih edilmelidir.
Musluk suyundan ve içeceklere buz konulmasından kaçınılmalıdır. Dişleri fırçalamak için şişelenmiş su kullanılmalıdır. Duş alırken ağız kapalı tutulmalıdır. Kaynar su ile yapılan kahve veya çay gibi içecekler muhtemelen güvenli olacaktır. Ancak kafein ve alkolün ishali şiddetlendirmek yanı sıra daha fazla dehidrasyona yol açmak riski mevcuttur.
İshal Belirtileri Nelerdir?
Her ne kadar ishal genellikle kendi kendine düzelse bile, ishalin birkaç günden daha uzun sürmesi, dehidrasyon yani susuzluk, şiddetli karın veya makat ağrısı, kanlı veya siyah renkli dışkı veya 39 derecenin üzerinde ateş gibi belirtileri ve semptomları gösteren yetişkin bireylerin doktora görünmeleri gereklidir. İshalin belirtileri arasında en önemlileri;
- Gevşek ve sulu dışkıdır
- Karın krampları
- Karın ağrısı
- Ateş
- Dışkıda kan
- Dışkıda mukus
- Karın bölgesinde şişkinlik
- Mide bulantısı ve çok aniden gelen acele tuvalete çıkma hissi de ishal belirtileri arasındadır.
Çocuklarda, özellikle küçük çocuklarda ve bebeklerde ishal çok hızlı dehidrasyona yani susuzluğa neden olabilir. Bu nedenle çocuklarda görülen ishal 24 saat içinde düzelmezse veya dehidrasyon, 39° C üzerinde ateş, kanlı dışkı, veya siyah dışkı durumları mevcutsa mutlaka doktora başvurulmalıdır.
Dehidrasyon yani susuzluk ishalin en önemli belirtilerinden birisidir. Dehidrasyon aşırı susama hissi, cilt ya da ağız kuruluğu, koyu renkli idrar, az idrara çıkma ya da hiç idrara çıkamama, zayıflık, baş dönmesi veya yorgunluk şeklinde görülebilir.
Bebeklerde ve küçük çocuklarda dehidrasyon belirtileri üç saatten daha uzun süre içinde alt bezinin ıslanmaması, gözyaşı olmadan ağlama, kuru ağız veya dil, uyuşukluk, çevreye tepki vermeme veya sinirlilik, karında, gözlerde ve yanaklarda batma ya da çukurlaşma ya da bıngıldakta çökme şeklinde görülebilir.
Dehidrasyon çocukların yanı sıra, yaşlı yetişkinlerde ve diyabet, böbrek yetmezliği ya da otoimmün, yani bağışıklık sistemi sorunlarından dolayı zayıf bağışıklık sistemi olan bireylerde özellikle tehlikeli sonuçlara yol açabilir.
İshal Nasıl Teşhis Edilir?
İshal teşhisi için doktora başvuran bireylere tıbbi geçmişleri sorulur ve aldıkları ilaçlar gözden geçirilir. Doktor tarafından fizik muayene yapılarak ishale neyin neden olduğunu belirlemek hedeflenir.
Bunun için bir takım testler istenebilir. Bu testler arasında tam kan sayımı testi, bakteri veya parazitlerin varlığını kontrol için gaita (dışkı) testi (antijen testleri veya gaita direkt mikroskobisi) ya da sigmoidoskopi veya kolonoskopi istenebilir.
İshal Nasıl Tedavi Edilir?
İshal vakaları bir tedaviye ihtiyaç olmadan birkaç gün içinde kendiliğinden geçer. Bu süreç dahilinde vücudun yeterince sıvı alması önemlidir. Daha uzun süren vakalarda ise doktorlar çeşitli ilaçlar önerebilir. Bu ilaç türleri arasında antibiyotikler, bakteri veya parazitlerin neden olduğu ishali türlerini tedavi etmeye yardımcı olabilir. Ancak ishale bir virüs neden oluyorsa antibiyotikler yardımcı olmaz.
Tıp uzmanları ishal esnasında vücudun kaybettiği su ve minerallerin yerine konulmasını tavsiye etmektedir. Bu temiz içme suyu, meyve suyu veya et suyu tüketimini artırmak anlamına gelir. Eğer sıvı içmek bireyin midesini rahatsız ediyorsa veya kusmaya neden olursa, damardan serum aracılığıyla sıvı verilebilir.
Her ne kadar tüketilen suyun artırılması vücudun kaybettiği sıvıları toplaması için önemli olsa da, normal şartlarda temiz içme suyu içinde vücudun çalışması için gerekli olan tuzlar ve elektrolitler yeterince bulunmaz. Potasyum için meyve suları içerek veya sodyum için çeşitli çorba türleri içerek vücudun kayıplarının yenilemesi, bu sayede elektrolit seviyelerinin korunması sağlanabilir. Ancak elma suyu gibi bazı meyve suları ishali daha da ağır hale getirebilir. Yine kafein veya alkolden kaçınmak gereklidir.
Eğer ishale bir antibiyotik neden oluyorsa, doktora başvurduktan sonra bu ilacın dozu düşürülebilir veya başka bir ilaca geçilebilir. Bu nedenle ishal şikayetiyle baş vurduğunuz hekime kullandığınız ilaçları söylemeyi unutmayın.
İshale neden olan ve altta yatan diğer tıbbi durumların tedavisinin gerçekleştirilmesi gerekebilir.
İshal belirtileri kaybolduktan sonra yarı katı ve düşük lifli yiyecekler diyete yavaş bir şekilde eklenmelidir. Süt ürünleri, yağlı yiyecekler, yüksek lifli yiyecekler veya çok terbiyeli yiyecekler gibi bazı gıdalardan birkaç gün uzak durulmalı, bunlar yerine kraker, kızarmış ekmek, yumurta, pilav ve tavuk gibi besinler tercih edilmelidir.
Daha ağır vakalarda reçetesiz satılan loperamid ve bizmut subsalisilat gibi ishal önleyici ya da anti-diyare ilaçları sulu bağırsak hareketlerinin sayısını azaltabilir ve ciddi semptomları kontrol etmeye yardımcı olabilir.
Ancak bazı belli başlı tıbbi durumlarda ve enfeksiyonlarda, özellikle bakteriyel ve parazitik kökenli vakalarda bu ilaçların kullanımı durumu daha da ağırlaştırılabilir. Bu ilaçlar küçük çocuklar için her zaman uygun veya güvenli değildir. Çocuklarda ishal ilacına başlamadan önce her zaman doktora başvurulmalıdır.
Probiyotiklerin tüketilmesi, sindirim sistemine faydalı bakterilerin seviyesini artırarak bağırsak sisteminde sağlıklı bir denge kurulmasını sağlamaya yardımcı olabilir, ancak ishal süresini kısaltmaz.
İshal 'de beslenme ?
İshal esnasında vücudun kaybettiği su ve minerallerin yerine konulmasını tavsiye edilmektedir. Bu temiz içme suyu, meyve suyu veya et suyu tüketimini artırmak anlamına gelir. Eğer sıvı içmek bireyin midesini rahatsız ediyorsa veya kusmaya neden olursa, damardan serum aracılığıyla sıvı verilebilir.
İshal olgularında tüketilmesi tavsiye edilen ve fayda sağlanabilecek bazı beslenme uygulamaları mevcuttur:
- Anne sütü varsa devam edilmesi
- Yoğurt, ayran (küçük yaş grubunda tuza dikkat)
- Haşlanmış yağsız, baharahatsız et, tavuk
- Patetes püresi
- Yoğurtlu çorba, az şekerli muhallebi
- Pektin içeriği yüksek meyve sebzeler (elma, şeftali, muz, kızılcık, havuç püresi)
- Yağ, şeker, posa içeriği düşük besinler
İshal olgularında kısıtlanması ile fayda sağlanabilecek bazı beslenme uygulamaları mevcuttur:
- Kafein ve alkollü içeceklerden uzak durulması
- Fiber içeriği daha az yiyecek tüketimi
- Dehidrasyonun önlenmesi amacıyla düzenli sıvı tüketimi
- Aşırı değil dengeli ve düzenli beslenme